Vandaag neem ik jullie mee in de ervaringen van Frank. Zijn worsteling heeft te maken met hoe hij in elkaar zit, hij legt de lat heel hoog voor zichzelf en vult ook snel in wat anderen zouden kunnen denken. Ik geef je tips mee hoe je hier anders mee om kunt gaan als je zo in elkaar zit.

Angst en twijfel

Frank roert in zijn koffie. Het is best raar, maar ook na 15 jaar bij zijn werkgever en in het bezit van een vast contract is hij nog regelmatig bang dat hij ineens ontslagen wordt.

Ik trek mijn wenkbrauwen omhoog. Meent hij dat serieus?

Deze angst heeft met de realiteit niet veel te maken. Juridisch kan zoiets haast niet.

“Ik vind het ook heel raar hoe mijn collega die ene grote klus aangaat. Volgens mij pakt hij dat niet handig aan. Hoe hij de opdrachtgever bejegent, zo raar! Ook de volgorde die hij aanhoudt, vind ik heel onlogisch en niet professioneel.”

Hij zou het zelf veel beter kunnen, hoor ik hem haast denken.

Maar, vertelt Frank, hij weet ook dat hij zich ook bovenmatig vaak stoort aan andermans gedrag en trekjes. En dat stoort hem dan weer aan zichzelf. Hij zou dat graag anders willen zien en weet dat dat aan hem ligt en niet aan de ander.

Zolang ik hem ken – en dat zijn al heel wat jaren – twijfelt hij over van alles en nog wat, op zijn werk (hoe bel ik de contactpersoon het best om een en ander te vragen?), maar ook privé (Wel of geen schaatsen kopen voor de schaatstraining? Waarheen in de vakantie? Wel of niet weer contact opnemen met die oude studievriend?). Hij is heel voorzichtig in alle beslissingen, wikt en weegt eindeloos. Hij is bang dat hij een verkeerde keuze maakt.

Frank maakt lange dagen op het werk. Hij wil zeker weten dat hij het goed doet, let daarbij niet goed op zijn eigen grenzen en werkt regelmatig over. Daardoor houdt hij niet veel tijd over voor zijn sociale contacten.

Soms is hij boos over hoe dingen gaan op het werk, maar dat zou hij nooit zeggen tegen zijn baas of collega’s. Hij wil altijd beheerst overkomen en de indruk wekken dat hij alles onder controle heeft.

Hij vindt trouwens ook dat er op het werk te weinig waardering is voor wat hij doet.

Pijnklachten en slaapkwaliteit

Hoe slaap jij eigenlijk, vraag ik.

‘Slecht!’ reageert hij spontaan en eerlijk.

Hij ligt urenlang wakker en piekert dan over alles en nog wat: werk, vriendschappen, de omgang met zijn broers en zussen, zijn relatie, de onverklaarbare buikpijn en de rugklachten die hem kwellen.

Hij voelt zich vaak schuldig en twijfelt veel aan zichzelf. Het hele leven is eigenlijk een grote exercitie van verplichtingen, inspanningen en verwachtingen waar hij aan moet voldoen. “Mijn vriendin lacht wanneer ik dat met haar deel. In haar leven is dat heel anders.” Frank kijkt vol ongeloof naar mij. Hoe kan dat?

De net beschreven eigenschappen van Frank passen bij de dwangmatige karakterstructuur.

Wat is een dwangmatige karakterstructuur?

Mensen die deze herkennen houden graag vast aan de regels die zij kennen en willen graag controle houden. Zij willen graag grip op hoe het werk gedaan wordt, grip op hoe een reis verloopt, grip op hoe het huis wordt schoongemaakt… de voorbeelden zijn eindeloos. Ze houden van de bekende routine en vinden nieuwe werkwijzen of vakantiebestemmingen spannend.

Daarnaast zijn mensen met deze karakterstructuur ook vaak bang om dingen verkeerd te doen. Zij ronden klussen moeilijk af, kunnen knopen vaak niet doorhakken en een andere werkwijze moeilijk accepteren. En ze zijn perfectionistisch, doen altijd hun best.

Er is vaak een grote focus op details, lijstjes, de organisatie of de planning, waardoor de essentie van het werk makkelijk verloren gaat. De morele en ethische kant van werkgerelateerde vraagstukken krijgt bijzonder veel aandacht, zonder dat daar een culturele of religieuze reden voor is.

Loslaten en delegeren is heel moeilijk voor deze karakterstructuur. Dat speelt ook bij het samenwerken een rol: de ander heeft een andere werkwijze en daar kan de dwangmatige karakterstructuur niet goed mee omgaan.

De onzekerheid over zichzelf en de behoefte aan bevestiging zijn groot, net als de angst voor afwijzing.

Andere psychische symptomen kunnen angsten en depressieve gevoelens zijn.

“Ik ben de hele tijd bezig met de tegenspoed die ik straks misschien krijg. Al mijn hele leven ben ik om die reden heel zuinig. Misschien raak ik werkloos of gaat de huur van mijn huis omhoog?

Wat goed gaat in mijn leven schrijf ik toe aan toeval, wat mis gaat komt door mijn toedoen. Dat ik voor deze baan ben aangenomen is puur geluk. Dat geluk heb ik vast niet nog een keer. En als iets niet lukt, heb ik gewoon niet goed genoeg mijn best gedaan.”

Deze zienswijze kun je gerust pessimistisch noemen: alles wat goed gaat heeft te maken met geluk, alles wat mis gaat met je eigen falen.

Je bereikt daardoor nooit die ontspannen positie dat je zelfvertrouwen voelt, weet dat je iets bereikt hebt door jouw kwaliteiten en niet alleen door toeval en geluk. Hoe hard je ook werkt en jezelf bewijst, de twijfel in jezelf blijft altijd.

“Het irriteert mij hoeveel ruimte dit in neemt in mijn hoofd. Ik ben de hele tijd aan het rekenen, tijdens het schaatsen, in bed, op het werk of op vakantie. Ik moet altijd nagaan of ik het goed gedaan heb, of het financieel klopt. Ik probeer dit uit te zetten, omdat het niets oplevert behalve een slecht humeur.” Frank kijkt me wat bedremmeld aan.

Ik begrijp maar al te goed dat het vermoeiend is om zo in elkaar te zitten.

De fysieke symptomen van deze karakterstructuur zijn trouwens oververmoeidheid, misselijkheid, beven en overmatig zweten. Er zijn ook veel overeenkomsten met een angststoornis.

Frank heeft al een tijdje onverklaarbare buik- en rugklachten. Daarom zit hij nu bij mij.

“Wat moet ik nou met mijn buik- en rugpijn? De huisarts vindt geen oorzaak en ik snap er zelf ook niets van.” Frank kijkt mij even aan en neemt dan snel een slok koffie. Zijn kopje is echter al leeg.

Jouw lijf moet dealen met veel spanning, leg ik hem uit. De hoge druk waarmee jij continu leeft – hoge verwachtingen aan jezelf, continu je uiterste best doen, lange werkdagen, slecht slapen, alsmaar dealen met rampscenario’s in jouw hoofd- laat zijn sporen achter.

Jouw lichaam geeft op deze manier aan dat het te veel wordt. Vermoedelijk ken je deze klachten al een hele tijd, maar probeerde je deze te negeren en rende je gewoon door.

Het lichaam trekt in deze alleen aan het langste eind. De fysieke klachten worden erger en erger. Totdat je ten einde raad bij huisarts, specialist of zelfs de spoedeisende hulp zit.

Ja, dat herken ik, geeft Frank aarzelend toe.

Zijn oplossingen hiervoor waren nooit duurzaam: een weekje naar Griekenland, wandelen op Kreta of een mooie rondreis door Kroatië.

Hij probeerde door dit soort vakanties van zijn ellendige fysieke klachten af te komen. Dat lukte telkens maar heel even. De instandhoudende factoren waren immers zijn grote behoefte aan controle, de hoge verwachtingen aan zichzelf en de stress die deze met zich meebrachten.

Welke copingstrategieën helpen wel als je zo in elkaar zit?

De korte vakanties hebben Frank uiteindelijk niet kunnen bevrijden van de stress en zijn fysieke klachten.

Wat wel meer impact zou kunnen hebben is met behulp van een professional te reflecteren op zijn manier van denken.

‘Wat is nou eigenlijk het ergst wat er zou kunnen gebeuren?’ vraag ik op zijn relaas van de stress op zijn werk. Rampenscenario’s spoken dan door zijn hoofd, maar met een realistische blik gekeken is het allerergste dat er zou kunnen gebeuren dat zijn leidinggevende, de opdrachtgever en de collega wat geïrriteerd raken. Erger zou het niet worden, beseft Frank. “Mijn hemel, daar heb ik me dan zo druk om gemaakt en slapeloze nachten van gekregen?” Verbouwereerd leunt hij achterover, valt even stil van dit inzicht.

“Ik maakte mezelf wijs dat zowat mijn hele toekomst hiervan afhing.

Als ik mijn werk niet goed doe raak ik op gegeven moment mijn baan kwijt. Dan kan ik de huur van mijn huis niet meer betalen en een nieuwe baan krijg ik sowieso nooit meer, dacht ik. Dat ik ooit deze baan heb gekregen was puur geluk.” verwoordt hij zijn gedachtegang.

Dit is een mooi voorbeeld van doemdenken. Frank denkt in dit soort situaties dat zowat zijn hele leven instort wanneer een klein deel van zijn werk niet perfect is.

Een andere valkuil voor hem is te denken te weten wat de ander denkt. Niemand van ons kan gedachten lezen, wat je leest is je eigen invulling.

“De collega keek me echt aan alsof hij dacht dat ik me er wel heel makkelijk van af maak”. Ook Frank meent te weten wat de ander denkt.

Ik vraag hem om een volgende keer wanneer hem zo iets overkomt, de betreffende collega te vragen naar zijn gedachten.

Hij vindt dit een hele moeilijke opdracht. Het voelt alsof hij de confrontatie met zijn falen aan moet gaan. En toch – hulde! – doet hij het op een dag. Het was een ingewikkelde klus geweest, Frank had weer eens heel veel tijd gestoken in de planning en begroting, had nog extra overlegd met mensen uit het werkveld, waardoor de deadline nu heel dichtbij was gekomen. ‘Typisch jouw werkwijze, man’ zei collega Anton na het zoveelste overleg. Ben ik zo langzaam, zo traag, zo slecht met tijd, of onkundig vroeg Frank zich meteen af. Anton heeft vast een snoeihard oordeel over mij.

En toen vroeg hij het.

“Ik ben benieuwd wat je mijn werkwijze noemt, Anton. Vertel: wat is nou typisch Frank?”

Anton leek verrast door deze vraag maar bleef welwillend staan. Hij grijnsde een beetje. “Je legt de lat altijd zo hoog, Frank. Bij jou moet alles tot in de puntjes worden onderzocht en onderbouwd. Deze klus is daar weer een prachtig voorbeeld van. Toegegeven, jij kunt je wel helemaal blind staren op een klein, voor mij niet zo heel belangrijk  detail. En als de chef ook maar één keer een kritische opmerking plaatst, werk jij nog veel harder. Het is voor de klant heel fijn, jouw inzet en ik bewonder ook de vakkundige manier hoe jij het doet. Maar de wereld en dit bedrijf vergaan echt niet als jij je iets minder uitslooft. Straks moeten we allemaal zo hard werken omdat jouw inzet de norm wordt!” Anton knipoogt en loopt dan terug naar zijn bureau.

Geen afkraken, neersabelen of belachelijk maken. Frank kan het haast niet geloven. Anton was vooral positief over hem!

En bij zijn kritische noot (blindstaren op een detail) had Anton gewoon gelijk, vindt Frank ook zelf.

Het luchtte enorm op om het een keer te checken, vertelt Frank mij later. Jarenlang vulde hij automatisch in zonder het ook maar een keer te verifiëren. Voor mij vanaf nu NIVEA: Niet Invullen Voor Een Ander, lacht Frank.

Ik vraag hem ook om te oefenen met los te laten, klussen die een ander doet minder te monitoren. Frank zegt in eerste instantie dat hij dat erg moeilijk vindt, maar merkt uiteindelijk in de praktijk dat het hem snel makkelijker afgaat. Oefening baart ook hierbij kunst. Frank voelt dat hij meer rust en ruimte in zijn hoofd krijgt.

“Wat stom eigenlijk, dat ik hier zo vaak moeilijk over doe. Mijn vriendin kan dat veel makkelijker. Idioot van mij!”

Frank veroordeelt zich voor hoe hij in elkaar zit.

Deze oordelen helpen niet. Wees mild voor jezelf, je doet gewoon je best. Je bent oké zoals je bent. Dat je jezelf een beetje wilt veranderen is natuurlijk prima – maar niet omdat je niet oké zou zijn.

We spreken af dat hij extra geniet-momenten met zijn vriendin plant. Twee keer per week maken ze nu ruimte voor een langere wandeling. Ze genieten er allebei van. Ze hebben afgesproken dat ze onderweg vooral naar de omgeving kijken en van de natuur genieten. Nadenken en praten over problemen mag op een ander moment, is voor hen de regel.

Frank gaat ook aan de slag met ontspanningsoefeningen. Dit bevalt hem in het begin helemaal niet, maar na verloop van tijd komt hij er toch achter dat het hem iets oplevert. Eindelijk kan hij rust in zijn hoofd ervaren. Daardoor lukt het ook lichamelijk beter om te ontspannen.

Hoe gaat het met jouw buik- en rugklachten, vraag ik later.

‘Er is wel iets veranderd’, benoemt hij aarzelend, alsof de verandering moeilijk in woorden te vangen is.

“De klachten zijn zeker niet weg. Maar het lijkt alsof ik ze nu beter waarneem. Ik heb sneller door dat mijn rug deze lange werkdagen achter de pc niet trekt. Als ik al in de ochtend voel dat het geen goede dag voor mijn rug is, dan maak ik een extra lage lunchwandeling.

En ik heb iets absurds ingevoerd op kantoor: staand overleg! We blijven allemaal staan om een project te bespreken. Ik had het nooit verwacht, maar meerdere collega’s reageerden enthousiast toen ik het voorzichtig voorstelde. Ik had verwacht dat ze dat stom zouden vinden, maar een aantal van hen waren ook klaar met dat vele zitten op een dag. Zitten is het nieuwe roken, net zo schadelijk, wist je dat?”

Ik knik. Dat weten we inderdaad al een tijdje.

Ik zie allerlei kleine stappen die een bijdrage zullen leveren aan het verminderen van Frank’s lichamelijke klachten. Ze zijn niet in een klap weg, maar ik durf te wedden dat het over een jaar nog veel beter gaat dan nu. Slapen gaat nu trouwens wel een stuk beter, hoor ik.

Frank is een goede leerling, ook zonder daarvoor zijn best te doen.

Herken je de knelpunten van Frank? Dan lees je hier nog kort samen gevat mijn adviezen.

7 concrete tips voor jou

• wat is realistisch gezien het ergste dat er zou kunnen gebeuren? Check je overtuigingen. Zijn ze reëel?
• stop met het lezen van andermans gedachten. Je kunt het niet. Vraag de ander af en toe naar wat hij/zij denkt. NIVEA!
• wees mild voor jezelf en veroordeel jezelf niet voor hoe je in elkaar zit
• oefen het loslaten en delegeren
• wees aandachtig in het moment, geniet het hier-en-nu
• doe aan mindfulness, ontspanningsoefeningen of meditatie
• zoek een gezonde balans tussen controle en loslaten

Om te veranderen heb je altijd motivatie nodig. Hoe deze precies werkt beschrijf ik in mijn blog over dit onderwerp! Of zie jij juist iemand worstelen met somberheid en depressieve klachten? Lees dan hier verder over hoe je een depressieve naaste bij kunt staan. Er is ook een blog met veel tips voor je over de harmonie bewaren door juist de confrontatie aan te gaan.

Mocht je hulp willen voor dit proces, kijk dan ook op mijn website of neem contact met mij op.

Wil je meer blogs van mij lezen? Ze staan op deze pagina.

Voor deze blog heb ik gebruik gemaakt van deze bronnen:

gezondheidsplein.nl en therapie.de

Deel de blog hier: