Wat kun jij doen wanneer je iemand ziet worstelen met overgewicht?

Moet je je afzijdig houden of kun je helpen – en zo ja: hoe?

Hoe ga je om met iemand die te zwaar is? Hoe bespreek je dit lastige onderwerp überhaupt? In deze blog leg ik uit wat je wel kunt doen en wat je vooral niet moet doen. Ik geef je 10 tips mee.

Elke keer dat je hem/haar ziet denk je weer: oh, wat een omvang! Zou hij/zij het niet heel zwaar hebben met dit gewicht?

Tegelijk voel je je bezwaard het onderwerp aan te spreken. Misschien wil hij/zij het daar helemaal niet over hebben met mij? Waar bemoei ik me eigenlijk mee? Je twijfel voorkomt makkelijk dat je dit probleem aankaart.

En zo blijft het onderwerp meestal onbesproken.

Wat is de meest helpende weg om het aan te kaarten?

Ik vond al een artikel van Een vandaag dat zich met dit onderwerp bezig houdt.

Een heel helder antwoord kreeg ik niet in het artikel, daarom schrijf ik er nu zelf over.

Om nu niet elke keer hij/zij te moeten schrijven, noem ik de persoon in kwestie nu Robin.

Het probleem overgewicht

Groeiend gezondheidsprobleem

Obesitas is een groeiend probleem, wereldwijd:  In 2023 had 16 procent van de bevolking van 20 jaar of ouder obesitas. Dat is drie keer zoveel als begin jaren tachtig, toen 5 procent obesitas had. Ook het voorkomen van ernstigere vormen van obesitas nam toe, van 1 procent in 1981 naar 4 procent in 2023. (Bron CBS)

Niet iedereen heeft last van het overgewicht – maar de meesten wel degelijk. Of onze Robin er zelf last van heeft, weten we nu nog niet.

Waarom is het eigenlijk zo ingewikkeld om het onderwerp aan te kaarten? Waarschijnlijk omdat je Robin niet wilt kwetsen.

Stigma

Er bestaan een heleboel vooroordelen over mensen met overgewicht. Ze worden gezien als dom en lui, laag opgeleid en als mensen zonder doorzettingsvermogen. En het is hun eigen schuld dat ze zo zwaar zijn geworden. Dit is niet de waarheid, dit is een vooroordeel.

Dit stigma leeft helaas ook onder artsen en andere hulpverleners.

Veel mensen met overgewicht denken zelf ook dat het vooral hun eigen schuld is dat ze te zwaar zijn – zij geloven zelf wat het vooroordeel zegt: eigen schuld, dikke bult.

Schaamte

Juist door het grote vooroordeel speelt er veel schaamte. Dat mensen openlijk bekeken worden helpt ook niet mee. Je valt gewoon op als je een grote omvang hebt, op een niet fijne manier. Opvallen door je zelf geverfde groene haar is een keuze, maar opvallen door je grote mate van overgewicht is een enorme last, juist omdat de maatschappij erop neer kijkt.

Vechten tegen de bierkaai (invloed voedselomgeving & marketing)

In Nederland, vooral in de stad, ben je omgeven met verleidingen. Winkels met een etalage vol lekkers, fastfoodketens, reclame op je telefoon en op grote reclameborden langs de weg willen ons verleiden lekkers te kopen. De supermarkten puilen ook uit met ongezond voedsel (ik schreef er eerder over in deze blog).

Wil je gezond eten heb je veel kennis en doorzettingsvermogen nodig om je staande te houden in dit oerwoud van ongezonde verleidingen.

De producenten van al dat lekkers zetten veel (psychologisch goed doordachte) marketing in om ons te doen geloven dat het product heus wel verantwoord is. En ze verzinnen om de haverklap weer iets nieuws dat bij ons consumenten wordt aangeprezen als een hele goede keuze.

Multifactorieel probleem

Het vooroordeel zegt: wie te zwaar is eet teveel en beweegt te weinig, maar de werkelijkheid is veel complexer. Overgewicht wordt onder andere veroorzaakt door

• aanleg
• hormonale problemen
• medicatiegebruik
• troost-eten
• veel lijnen
• ongezonde keuzes
• Bourgondische leefstijl
• te veel eten
• slaapgebrek
• emotie-eten
• eetbuien
• onregelmatig eten
• nachtdiensten
• gebrek aan beweging

Deze punten – groeiend probleem, schaamte, stigma, invloed voedselomgeving en marketing en multifactorieel probleem – maken inzichtelijk dat het om een ingewikkeld vraagstuk gaat: een gezondheidsprobleem voor het individu,  een maatschappelijk probleem, vooroordelen en ook de invloed van marketing en van iemands omgeving spelen hierbij een rol. Het is dus geen simpel probleem van alleen Robin, het is ingebed in een groter vraagstuk. Wat kun jij dan doen?

Hoe aankaarten?

Je hebt bedacht dat je Robin toch een keer op het gewicht aan zou willen spreken. Hoe doe je dat het beste?

De do’s – wat je wel kunt doen

• Kies heel zorgvuldig of jullie contact vertrouwd genoeg is om zo een gevoelig onderwerp überhaupt aan te kaarten! Alleen bij contacten met een zeer vertrouwelijk karakter is het raadzaam om het te bespreken.
• Vraag of het oké is dat je het onderwerp aansnijdt.
  We hebben niet op elk moment genoeg kracht om te dealen met een lastig onderwerp. Respecteer het als iemand het er nu niet over wil hebben.
• Benoem je eigen gevoel, geef aan dat je het moeilijk vindt om het aan te kaarten.
• Stel een open vraag: hoe is dit voor jou? Wat denk jij als het om jouw gewicht gaat?
• Luister meelevend naar het verhaal zonder te oordelen – of wees je er in elk geval van bewust dat je oordeelt. Empathie en begrip zijn hier de sleutelwoorden.
• Bied emotionele ondersteuning (door te bevestigen hoe lastig het moet zijn voor Robin).
• Vraag of je iets kunt doen voor Robin. Misschien wil Robin niets van jou, maar misschien ook wel: het Bourgondische vrienden-etenje samen vervangen door een alternatief? Zoekt Robin een sport- of wandelmaatje? Wil Robin jou kunnen bellen/appen op moeilijke momenten?
  Het initiatief voor de hulpvraag ligt bij Robin. Laat Robin dus zelf bedenken hoe jij kunt steunen. Misschien ligt de hulpvraag ook op een heel ander vlak dan jij zou denken (wil je meedenken wat ik op professioneel vlak zou kunnen veranderen wanneer ik geen nachtdiensten meer wil draaien? Hoe kan ik het gesprek met mijn werkgever aangaan wanneer ik meer ruimte wil voor voldoende eetmomenten?)
• Kleine Successen vieren: wees blij voor Robin met elke stap vooruit die geboekt is.
• Kleine doelen helpen veel beter dan grote doelen. Dus geen ‘Robin wil 20 kg kwijt zijn’, maar eerder ‘We vieren elke kilo die er af is’. Rem Robin af wanneer de doelen te groot worden!
• Moedig Robin aan. Afvallen vraagt een ontzettend lange adem. Motivatie-dips zo nu en dan zijn dan logisch.
• Maak het luchtig. Kijk met humor waar jij zelf in het verleden niet helemaal slaagde om een oud patroon te veranderen, vertel het aan Robin en kijk samen besmuikt hoe wij mensen allemaal vallen en weer opstaan wanneer we willen veranderen.

De don’ts – wat je zeker niet moet doen

Ik wil je ook meegeven wat je vooral niet moet doen:

• Het aanspreken terwijl jullie alleen een oppervlakkig contact hebben. In dat geval kun je bij de ander schaamte & problematiek juist vergroten door erover te beginnen.
• Invullen voor een ander/gedachtenlezen
  ‘Robin, je eet vast veel te veel snacks en je wordt daardoor steeds dikker’. Obesitas is een zeer complex probleem en je kunt aan iemand niet zien waardoor het overgewicht allemaal wordt veroorzaakt. ‘Ik koop maar geen stuk taart voor Robin, die wil het vast niet in verband met het overgewicht.’ Deze aanpak is extreem betuttelend. Laat Robin zelf kiezen.

• Ongevraagd advies
  ‘Je zult er wel last van hebben, jouw gewicht – misschien moet je eens wat minder eten en wat meer bewegen?’

          Ongevraagd advies is  NOOIT handig. Houd liever je mond.

• Nep-vragen stellen zoals ‘mag je deze koekjes wel?’ ‘Is dit wel handig?’
  Dit zijn namelijk geen echte vragen, dit zijn oordelen verpakt in een (nep)vraag. Wat de vraagsteller eigenlijk wil communiceren: Robin moet echt geen koek of iets dergelijks eten!
• Meteen snelle, kant-en-klare oplossingen zoeken. Je kunt echt veel meer voor Robin doen als je gewoon naar het verhaal luistert en meeleeft. Die zogenaamd snelle oplossingen heeft Robin al lang zelf bedacht. Ze werken alleen niet.

Call to action

Om Robin werkelijk te kunnen helpen zullen wij als maatschappij veel meer begrip moeten tonen voor dit ingewikkelde probleem. Wees je bewust van je eigen vooroordelen en wees oprecht nieuwsgierig waar Robin mee zit. Wat is volgens Robin de grootste bijdragende factor van het overgewicht?

Gewoonten veranderen is moeizaam. Stel, je zou ineens moeten stoppen met koffie, met je koekje bij de thee, met je borrel, met de chips ‘s avonds voor de buis, met de zak drop in je auto, of met patat & snacks uit de snackbar op vrijdagavond? Niemand kan dit zonder moeite veranderen wanneer het om een oud, ingesleten patroon gaat.

Oude gewoonten veranderen is ontzettend lastig – voor ons allemaal.

Leef mee met de hobbels op de weg die Robin tegen komt. Er zal nog genoeg onbegrip zijn.

Misschien spelen er ook veel factoren waar Robin gewoon geen invloed op heeft, zoals aanleg en medicatiegebruik. Dan heeft Robin simpelweg troost nodig.

Ik heb nog meer blogs geschreven over hoe je de ander (of jezelf) kunt bijstaan:

Deze gaat over depressie, deze over verwaarlozing en mishandeling, deze over hoe jezelf kunt omgaan met tegenslag. En hier beschrijf ik hoe vervelend de de invloed van eigen verwachtingen kan zijn. In de blog over harmonie bereiken door de confrontatie aan te gaan geef ik je nog meer tips over hoe een moeilijk gesprek aan te gaan.

Je kunt Robin ook attenderen op mijn website, mijn hulpaanbod of mijn eerdere blogs over eetgedrag: emotie-eten, zien eten doet eten, diët-georienteerd eten.