Moe kijkt Maya mij aan.
‘Steeds blijven we hangen in ons gedoe. De aanleiding kan futiel zijn, maar daar hangt dan een lange rattenstaart van irritatie over en weer aan vast waar we maar niet uitkomen. Dan voel ik me niet gezien en begrepen en Xander wordt steeds passiever, wat mij mateloos irriteert.’
Ook in een liefdesrelatie kan een patroon ontstaan waarin partners elkaar onbewust gevangen houden in disfunctionele rollen.
Deze dynamiek is vervelend voor iedereen. Het leidt tot spanningen en frustratie en lost het probleem nooit op.
In deze blog leg ik uit hoe dit precies werkt en hoe je er uit komt.
Vastzitten in patronen
‘Laatst zouden we met het gezin gaan picknicken. Ik houd van organiseren en plannen, dus ik doe er dan veel moeite voor: ik kies een mooie plek, zoek uit hoe we er kunnen komen, bedenk wat we kunnen eten tijdens de picknick. Mij schiet dan ook te binnen dat we misschien een bal en een frisbee mee moeten nemen dat onze zoon Tom het ook nog leuk heeft. In het begin denkt Xander nog even mee, maar ik vind zijn voorstellen steeds toch wat onhandig of niet zo leuk. Ik zoek zelf makkelijke recepten voor lekkere gerechten die bij een picknick passen, bedenk of we iemand kennen die we erbij kunnen vragen om het nog leuker te maken. Daar ben ik dan toch best veel mee bezig – terwijl Xander volgens mij helemaal niets doet en alleen maar afwacht wat ik allemaal regel. Hij geeft me ook geen complimenten voor alles wat ik doe. Daar word ik op gegeven moment een beetje boos over: waarom moet ik altijd alles doen? Heeft hij überhaupt door hoeveel moeite ik doe? Waarom spreekt hij zijn waardering nooit uit? Op gegeven moment zeg ik er iets van – en dan reageert hij boos.
Daarom klaag ik steeds meer, in de hoop dat hij actiever wordt – of mij in elk geval laat weten dat hij het waardeert wat ik doe.
Verdrietig kruip ik steeds vaker in mijn schulp, voel me enorm zielig en niet gezien. Ik sloof me uit, hij doet naar mijn idee helemaal niets. Xander negeert dan mijn gevoelens, volgens mij begrijpt hij niet eens hoe eenzaam en alleen gelaten ik me daarbij voel. En hij heeft steeds minder aandacht voor mij, is continu bezig met iets anders zoals Tom, zijn hobby gamen of natuurlijk zijn werk.
Ik voel me dan ongelukkig en alleen.
Na een paar dagen kom ik erachter dat Xander heel hard bezig is de lekkage op onze zolder op te lossen. Hij heeft dan al uren zitten bellen met de woningbouw en met het bedrijf dat dat probleem moet verhelpen. Ze komen op een dag waarop niemand thuis is. Had Xander dat niet beter anders kunnen regelen? Waarom heeft hij mij hierin niet meer betrokken?
Hartstikke lief dat hij al die moeite doet, maar zo gaat het natuurlijk ook niet lukken.’
Ondertussen is Xander ook boos dat het voor haar nooit goed genoeg is. Ook hij klaagt nu dat zij zijn inspanningen niet voldoende waardeert.
In de dynamiek die Maya beschrijft vallen mij twee dingen op:
Omgekeerd spiegelen
Aan de ene kant zie ik de beweging van het omgekeerd spiegelen: wanneer de een bepaald gedrag laat zien, wordt bij de ander steeds meer het tegenovergestelde zichtbaar: hoe actiever de een, hoe passiever de ander. Hoe (over-) bezorgder de een over het kind, hoe meer ontspannen de ander het ziet. Hoe meer de een opruimt, hoe minder de ander in huis doet. Hoe meer de een regelt, hoe minder de ander organiseert.
Dit patroon is ook bij Maya en Xander aanwezig. Hoe meer zij regelt voor de picknick, hoe minder hij met de planning en voorbereiding bezig is.
Dramadriehoek
Daarnaast kan het model ‘dramadriehoek’ veel verklaren.
Dit psychologische model (ontwikkeld door Stephen Karpman) komt voort uit de transactionele analyse waarin onder andere vastliggende, niet helpende patronen tussen mensen beschreven worden. Het gaat bij het patroon ‘dramadriehoek’ om drie rollen die afwisselend door een van de betrokkenen worden overgenomen: een slachtoffer, een redder en een aanklager. Dit model maakt inzichtelijk waarom communicatie onbevredigend verloopt en hoe daaruit ook conflicten ontstaan.
De drie posities in dit patroon worden afwisselend door de betrokken personen bezet.
Het slachtoffer klaagt over een probleem, heeft veel zelfmedelijden en ziet zichzelf als slachtoffer. Het neemt geen verantwoordelijkheid voor zijn of haar situatie, verwacht dat de ander met een oplossing komt.
De redder probeert te helpen, komt met oplossingen (die het slachtoffer meestal afwijst), wil ondersteunen, soms ook ten koste van zichzelf. De redder voelt zich vaak genoodzaakt om het slachtoffer te helpen, zelfs als dat niet gevraagd wordt. De redder haalt voldoening uit het helpen van anderen, maar doet dit vaak om zijn of haar eigen gevoelens van waarde te bevestigen. Deze persoon kan zich opofferen voor anderen en neigt ernaar om problemen van anderen over te nemen.
De aanklager is geïrriteerd, geeft de ander de schuld van problemen, klaagt over het gedrag van de ander, vaak op een harde, veroordelende manier en eist verandering.
Zelfs binnen één gesprek kunnen de aanwezigen switchen tussen de verschillende posities.
Zolang de betrokkenen een van deze posities vervullen, komt er geen verandering of oplossing, de communicatie blijft dan onbevredigend.
Wikipedia beschrijft de dramadriehoek helder.
De dramadriehoek toegelicht in dit verhaal
Ik leg hier uit hoe de dramadriehoek zichtbaar wordt in het geval van Maya en Xander:
Maya neemt soms de positie in van het slachtoffer. Ze klaagt dat Xander te weinig doet (maar wat hij aanvankelijk voorstelde vond zij niet goed genoeg!) en dat hij haar ook helemaal niet begrijpt.
Xander schiet in de reddersrol: hij probeert op zijn manier te helpen, aanvankelijk door mee te denken over de picknick, later door het lekkage probleem dan maar op te lossen.
Hij vervult ook de rol van aanklager: hij geeft Maya de schuld dat dingen niet goed zijn geregeld.
Vervolgens schiet ook Maya in de aanklagersrol: zij verwijt Xander hoe hij het aanpakt. Ze zegt dat al zijn pogingen om haar te ondersteunen niet werken, en dat hij niet genoeg moeite doet om haar werkelijk te begrijpen. Ze klaagt dat hij haar gevoelens niet serieus neemt – en ook het probleem lekkage onhandig oplost.
Xander kent ook de slachtofferpositie: hij denkt dat hij Maya werkelijk niet begrijpt, zij onredelijke eisen stelt en het hem nooit zal lukken haar tevreden te stellen. Hij voelt zich behoorlijk machteloos.
Deze dynamiek kan leiden tot een vicieuze cirkel waarin geen van beiden blij is met hoe de communicatie verloopt.
Patroon doorbreken
Hoe doorbreek je deze patronen nou?
1. Uit de dramadriehoek stappen
Het inzicht dat je vast zit in dit zeer voorspelbare patroon is een eerste stap om er uit te komen.
Daarnaast moet het slachtoffer zelf de verantwoordelijkheid nemen voor de oplossing van de problemen en niet hopen dat de ander met een bruikbare oplossing komt of eindelijk snapt hoe het zit.
Het slachtoffer moet ook leren om duidelijker te communiceren. Wie zich niet gezien of niet gehoord voelt, geeft iets niet duidelijk genoeg aan.
De redder moet simpelweg stoppen met redden door niet met de gehele oplossing te komen, maar samen met het slachtoffer een plan bedenken.
De aanklager mag gewoon zijn mond houden. Met alleen kritiek en verwijt los je geen enkel probleem op.
Maya zou bijvoorbeeld kunnen leren om duidelijker te communiceren over haar behoeften en verwachtingen. Zij zou tegen Xander kunnen zeggen dat zij zich alleen gelaten voelt bij het plannen van de picknick en hem kunnen vragen om concrete taken op te pakken zoals de drankjes en kussens voor de picknick. Daarbij moet zij dan ook accepteren dat hij dat op zijn manier doet (wanneer zij daar over klaagt, vervalt zij snel in de aanklagersrol).
Xander kan leren om samen met Maya te werken aan oplossingen, zowel voor het lekkage probleem als ook voor de picknick. Ook hij mag benoemen dat hij zich niet gezien voelt in zijn inspanningen om wel mee te doen. Het is belangrijk om open en eerlijk te communiceren zonder elkaar de schuld te geven of in disfunctionele rollen te vervallen.
2. Stoppen met omgekeerd spiegelen
Voor het patroon van het tegengestelde gedrag geldt de simpele tip: spiegel de ander. Doe de aanpak van de ander na.
Maya zou wat passiever kunnen worden bij de organisatie van de picknick en meer dingen los kunnen laten.
Xander zou wat de picknick betreft gewoon wat dingen kunnen oppakken – en het oplossen van de lekkage voor nu even los laten.
Na de picknick vertelt Maya hoe leuk de dingen waren die Xander uiteindelijk hiervoor had geregeld.
‘Zo verrassend! Een mini Workshop met sapjes voor iedereen. Dat was zo inventief, we konden ons eigen sapje zelf mengen en met wat kruiden op smaak brengen. Heel verfrissend! Ik was daar zelf nooit op gekomen. Tom en zijn vriendjes werden er helemaal creatief van!
Voor het lekkage probleem hebben we nu een taakverdeling. Ik ga toch een ochtend vrij nemen als het bedrijf langs komt.’
Ze lacht iewat beschroomd.
Call-to-action
Herken je deze patronen bij jezelf?
Hier mijn tips op een rij:
- Laat de ander tegengesteld gedrag zien van wat jij doet? Doe hem/haar na, kopieer het gedrag van de ander
- Voel je je zielig en ongehoord? Geef duidelijk aan waar je behoefte aan hebt. Regel dat wat je nodig hebt, je bent geen slachtoffer van de ander.
- Doe je steeds je uiterste best om dingen voor de ander te regelen en het over te nemen? Stop daarmee, je houdt de ander daarmee klein. Je mag wel aanbieden om samen een oplossing te bedenken.
- Ben je de criticus die steeds verkondigt waarom iets niet werkt en waarom het mis gaat. Houd je mond. Alleen kritiek leveren helpt niet.
Zit je ook vast in een vervelend patroon met een ander? Soms kan het helpen een buitenstander mee te laten kijken om beter zicht te krijgen op wat er gebeurt. De patronen waar we in vast zitten hebben natuurlijk ook met onze jeugd te maken. Het kan veel inzicht geven om te kijken of jij kreeg wat je nodig had als kind. Maar wat heeft een kind nodig van zijn ouders? Ik heb er een blog over geschreven.
Je kunt mij hier vrijblijvend een bericht sturen.
Geef een reactie